Në botën moderne të teknologjisë, fjala “të dhëna” dëgjohet kudo: në lajme, në rrjete sociale, në diskutime për bizneset dhe sidomos kur flasim për Inteligjencën Artificiale (AI). Por çfarë janë saktësisht të dhënat dhe pse ato konsiderohen si “karburanti” që fuqizon çdo sistem inteligjent? Ky artikull do t’ju ndihmojë të kuptoni në mënyrë të thjeshtë dhe praktike se çfarë janë të dhënat, si përdoren në AI dhe pse ato kanë një rëndësi kaq të madhe në zhvillimin e teknologjisë.
Çfarë janë të dhënat?
Të dhënat janë çdo lloj informacioni i mbledhur dhe ruajtur në një formë të lexueshme dhe të përpunueshme nga një kompjuter. Ato mund të jenë:
- Numra (p.sh., statistika të shitjeve mujore)
- Tekst (p.sh., një artikull lajmi)
- Foto dhe video (p.sh., imazhe nga një kamerë sigurie)
- Zëra dhe regjistrime audio (p.sh., një podcast)
- Klikime dhe sjellje të përdoruesve në internet (p.sh., çfarë kërkoni në Google)
Një shembull i thjeshtë: kur dërgoni një mesazh në WhatsApp, ai mesazh është një e dhënë; kur dëgjoni muzikë në Spotify, aplikacioni regjistron se cilat këngë dëgjoni më shpesh — kjo është gjithashtu e dhënë.
Llojet kryesore të të dhënave
1. Të dhëna të strukturuara
Këto janë të dhëna të organizuara mirë, zakonisht në tabela ose databaza. Për shembull:
- Lista e klientëve me emra, numra telefoni dhe adresa.
- Shitjet mujore të një dyqani.
2. Të dhëna të pistrukturuara
Këto janë më të vështira për t’u organizuar sepse nuk ndjekin një format të qartë. Për shembull:
- Postimet në rrjetet sociale.
- Komentet e përdoruesve.
- Video, audio ose foto.
3. Të dhëna gjysmë të strukturuara
Një kombinim i të dyjave. Për shembull, një email ka një strukturë (dërguesi, marrësi, subjekti), por përmbajtja e mesazhit është e pistrukturuar.
Pse të dhënat janë kaq të rëndësishme për AI
Nëse Inteligjenca Artificiale do të krahasohej me një makinë, atëherë të dhënat janë karburanti i saj. Pa të dhëna, një model AI nuk mund të mësojë, të përmirësohet ose të marrë vendime.
1. Mësimi nga përvoja
Ashtu si njerëzit mësojnë nga përvoja, sistemet AI mësojnë nga të dhënat historike. Për shembull:
- Një model që parashikon motin analizon dekada të të dhënave meteorologjike për të bërë parashikime të sakta.
- Një sistem i navigimit si Google Maps përdor miliarda të dhëna për trafikun për të sugjeruar rrugën më të shpejtë.
2. Përmirësimi i saktësisë
Sa më shumë të dhëna të ketë një sistem AI, aq më i saktë bëhet. Për shembull:
- Një sistem për njohjen e fytyrës është i dobët nëse trajnohet me vetëm 100 foto. Por nëse trajnohet me miliona imazhe, ai bëhet shumë i besueshëm.
3. Personalizimi i përvojës
Të dhënat lejojnë që AI të përshtatë shërbimet sipas nevojave tuaja. Shembuj të thjeshtë:
- Netflix ju rekomandon filma bazuar në historikun tuaj të shikimeve.
- Spotify krijon lista këngësh që përshtaten me shijet tuaja muzikore.
Shembuj praktikë të përdorimit të të dhënave në AI
Shëndetësia
AI përdor miliona të dhëna mjekësore për të diagnostikuar sëmundjet në mënyrë më të shpejtë dhe të saktë. Për shembull, një sistem AI mund të analizojë skanera të qindra pacientëve dhe të identifikojë herët shenja të kancerit.
Biznesi
Kompani të mëdha si Amazon përdorin të dhënat për të parashikuar çfarë produktesh do të blihen më shumë dhe për të menaxhuar inventarin e tyre.
Transporti
Uber dhe Bolt përdorin të dhëna në kohë reale për të përcaktuar çmimet, për të shpërndarë shoferët dhe për të reduktuar kohën e pritjes për pasagjerët.
Teknologjia e zërit
Asistentë si Siri, Alexa dhe Google Assistant përmirësojnë aftësitë e tyre duke analizuar miliarda kërkesa zëri për të kuptuar më mirë thekset, mënyrat e të folurit dhe nevojat e përdoruesve.
Sfida të lidhura me të dhënat
Megjithëse të dhënat janë të domosdoshme, ato vijnë edhe me disa sfida.
1. Cilësia e të dhënave
Nëse të dhënat janë të pasakta ose të paplota, edhe rezultatet e AI do të jenë të gabuara. Ka një shprehje të famshme në botën e teknologjisë: “Garbage in, garbage out” — nëse ushqen sistemin me të dhëna të dobëta, rezultatet do të jenë të dobëta.
2. Privatësia
Mbledhja dhe përdorimi i të dhënave ngre pyetje të rëndësishme për mbrojtjen e privatësisë. Kompanitë duhet të jenë transparente dhe të respektojnë rregulloret si GDPR në Evropë.
3. Sasia e madhe e të dhënave
Rritja e shpejtë e të dhënave është një sfidë më vete. Kompanitë duhet të kenë sisteme të fuqishme për ruajtjen dhe përpunimin e tyre.
Si përpunohen të dhënat për AI
Përpara se të përdoren nga një model AI, të dhënat kalojnë disa faza:
1. Mbledhja
Të dhënat mblidhen nga burime të ndryshme: aplikacione, sensorë, faqe interneti ose pajisje të lidhura.
2. Pastrimi
Hiqen të dhënat e pasakta ose të panevojshme për të përmirësuar cilësinë.
3. Analiza dhe etiketimi
Në disa raste, të dhënat etiketohen. Për shembull, në një projekt për njohjen e kafshëve në foto, secila foto etiketohet me emrin e kafshës përkatëse.
4. Trajnimi i modelit
Modeli AI përdor këto të dhëna për të mësuar dhe për të përmirësuar saktësinë e tij.
E ardhmja e të dhënave dhe AI
Ndërsa teknologjia përparon, sasia e të dhënave që gjenerohen çdo ditë do të rritet në mënyrë eksponenciale. Kjo nënkupton që sistemet AI do të bëhen gjithnjë e më inteligjente, duke ofruar shërbime më të personalizuara dhe zgjidhje më të avancuara për problemet e përditshme.
Një reflektim personal
Disa vite më parë, kur për herë të parë dëgjova dikë të thoshte se “të dhënat janë nafta e re”, nuk e kuptova plotësisht kuptimin e kësaj shprehjeje. Sot, duke parë se si AI ka ndryshuar mënyrën se si punojmë, udhëtojmë, shërohemi dhe argëtohemi, e kuptoj se çdo klikim, çdo foto dhe çdo informacion i ruajtur ka një vlerë të jashtëzakonshme. Nëse dimë t’i përdorim të dhënat me përgjegjësi dhe etikë, ato mund të bëhen një mjet i fuqishëm për të ndërtuar një të ardhme më të zgjuar dhe më të drejtë për të gjithë.